Sikología Forensiko

Ora ku e palabra forensiko wòrdu menshona, hopi hende ta pensa riba un esena di krimen. Awor kiko ta sikología forensiko ? Un sikólogo ku ta bini na un esena di krimen pa wak kiko a pasa? Den e artíkulo aki mi ta bai splikabu kiko sikología forensiko ta ensera. Mi informashon ta basá riba tres konferensia ku ami a bishita na Hulanda i ku a wordu duná pa tres diferente sikólogo forensiko.

Pa di prome e palabra forensiko ta bini for di e palabra Latino ‘forensis’. Anto forensis ta para pa: “den korte tribunal” of “publiko”. Den e idioma Latino esaki ta nifika spesifikamente ‘pertenesiendo na e foro’. E foro Romano (EN: Roman Forum) tabata un luga kaminda ku e Romanonan tabata hasi negoshi i diskuti tokante politiko i ekonomía. Nan tabata hasi esaki publikamente. Tur hende por a bini i partisipá of skucha. Awendia e palabra forensiko ta wordu huza pa referí na tur profeshon ku ta kontribuí ku investigashon kriminal. Pues un sikólogo forensiko tambe ta kontribuí ku e tipo di investigashonnan aki. Pero kiko e ta hasi eksaktamente?

ancient-architecture-aspendos-165173

Mi a bishita tres konferensia di tres diferente sikólogo forensiko. Den e konferensianan aki e sikólogonan a duna informashon tokante di nan trabou. Nan a splika kiko tur nan trabou ta ensera. Tur e tres sikólogonan aki ta hasi tres diferente trabou den e area di sikología forensiko.

E prome konferensia a word duná dor di Elly van Laarhoven. E señora aki a spesialisá den area di diagnostiko i tratamentu di hobennan ku problemanan kompleho di eksternalisashon. Simpel bisá: e ta yuda hobennan ku problema ku komportashon. E ta investigá pa wak ki sorto di problema eksaktamente nan tin i tambe e ta duna nan e tratamentu ku nan mester. E ta hasi esaki den e area forensiko. Pues, hobennan ku a kai den man di hustisia. Elly a konta tambe tokante e parti duru di su trabou. E ta haña piká kon sierto mucha muhenan ta wordu será den un kamber pa e echo ku nan ta kore risiko di kai den man di ‘Loverboys’. Nan ta kore e risiko aki dor di nan komportashon. Kisas nan ta hui foi kas, huza hopi droga i anda ku mal amiga/u. E ta haña ku nan merese un trato diferente.

Elly a inspirami hopi ku su profeshon, espesialmente ora ku ela mustra su proyekto ‘Het waaiermodel’. Huntu ku su koleganan ela inventá esaki, basá riba su propio investigashon sientífiko i eksperensia praktiko. E asina yama het waaiermodel aki ta un model pa tratamentu residenshal. Lesa mas tokante esaki akinan.

Afbeelding

E di dos konferensia ku mi a bishita a wordu duná dor di Theo Bakkum. E mener aki ta un sikiater forensiko hubenil pa NIFP (Nederlands Instituut voor Forensische Psychiatrie en Psychologie). Theo ta diagnostisá e hobennan ku wordu mandá na un sikiater/sikólogo dor di hues. E proseso ta kuminsa na momentu ku un hoben komete un krimen. Anto e orei e ta bai dilanti hues. Anto si resultá ku e hoben aki mester di un investigashon sikiatriko of sikológiko, e ta wòrdu mandá pa un sikiater manera Theo Bakkum. Anto Theo ta hasi un investigashon diagnostiko ku e hoben aki anto e ta manda e resultado pa e hues. Si den e resultado tin pone ku por èhèmpel e hoben aki no ta funshona bon sikológikamente, e hues ta tene kuenta ku esaki ora ku e disidi kiko ta bira e sentensia di e hoben aki (mayoria bia). Segun Theo, mayoria bia ta un sikólogo i un sikiater, preferibel un hende muhe i un hende hòmber, ta traha riba un kaso huntu. Si bo ke sa kiko ta e diferensia entre un sikólogo i un sikiater, lesa esei aki.

E lastu konferensia a wordu duná dor di Anna Sagana. E señora aki ta bini for di Gresia i ela studia sikología legal na universidat di Maastricht. Kiermen su presentashon tabata un kombinashon di sikología legal i sikología forensiko. Ela splika klaramente kiko ta e diferensia entre e dos areanan aki. Den e area di sikología legal, bo no ta hasi diagnostiko ni bo no ta duna tratamentu na un kliente. Un sikólogo legal ta investiga por èhèmpel si un sospechoso a papia berdat i si un testigu su deklarashon ta konfiabel. E ta duna polis, abogado i hues aviso basá riba su investigashon.
pathologist-69ee42812ae6b4de372b19beaa305b9f86814104-s900-c85Foto:https://www.npr.org/sections/health-shots/2012/08/09/158494105/justice-department-looks-for-ways-to-recruit-forensic-pathologists

Anna a duna un remarke ku a hala mi atenshon. Ela bisa algu asinaki: si bo tin hopi (dimas) empatía ku bo kliente i bo ke mira un kambio den komportashon i pensamentu, e trabou aki kisas no ta p’abo.

E publiko obhetivo di sikología forensiko mayoria biaha ta personanan ku a komete un krimen. Ta hopi difisil pa kambia e personanan aki su manera di pensa i aktua. Hopi di e personanan aki a pasa trauma na chikitu. Kisas nan a wordu habuzá i abandoná. Nan a pasa den kosnan lamentabel. Pues si bo ta un persona ku ke mira kambio i bo no ta sintibu bon sin esaki, e trabou aki no ta p’abo. Tambe bo mester tin un bon mekanismo di superbibensia. Esaki ta nifika ku ora bo bai kas for di trabou, bo mester por laga tur loke a pasa na trabou bo tras. Bo no mester laga esaki influensia bo bida pèrsonal.

Komo ku e trabou aki ta asina duru, ta difisil tambe pa bo drenta den e maestría. Na universidat di Maastricht bintikuater hende so por drenta pa aña. Anto mas ku shen studiante ta aplika tur aña. E mihonan ta hanja un lugá. Bo sifranan mester ta haltu anto bo mester tin eksperensia ku e publiko obhetivo (personanan ku problema i ku a komete un krimen).

Si bo tin algun pregunta of remarke, mi lo apresia si bo tuma kontakto kumi akinan. Lagami sa kiko bo a pensa di mi artíkulo. Check mi blog akinan & komparti esaki ku bo amigunan.

4ecb5629edb25ba732991341d23874c0--psychology-memes-psychology-studentFoto: Pinterest

B’a hiba bo frei Makamba Kòrsou kaba ?????

Bosnan a bai Kòrsou kaba ? Ki dia bo ta bai Kòrsou kune ? Ela konose famia ?
Preguntanan ku mi ta hañami kune kada bes mi bisa ku mi ta frei un gai Hulandes. Mi sa ku ta ‘vanzelfsprekend’ ku hende lo hasi e preguntanan aki. Pero tiki ta para ketu na tur loke mester tene kuenta kune ora ku bai Kòrsou ku e frei Hulandes.

E teksto aki ta pa prèt (ku su pida bèrdat den dje). Pero no te sientas ofendido!!!

Pa di prome e Hulandes ku e frei ta papia ta poko lihé i mas amplio. Kiermen mester siñele un tiki Papiamentu anto lag’e skype ratu ratu ku famia, ya nan por kuminsa kustumá ku e aksento i e spit. Mi no ta bisa ku mi famia no ta komprondé ni ku nan no por papia ‘correct Nederlands’. Pero mi ke evitá ku mi lo ta vertaler pa henter un luna largu. ‘Ablif? Wat zei je? Sorry?’ Uhmm… ela puntra si wela tin un tiki funchi mas pe.

Ademas, awendia na Kòrsou ta tur hende ta di tur hende. Mi no ta bisa ku na otro partinan di mundu tur hende ta monógamo, pero mi kiermen… e sistema aki si no por. Kende ta pompa ku hòmb’i ken, esaki a drumi ku muhé djesaya. Ta un tegi. Mi no gusta e kos ei. Bo no ta haña un gana di bai un fakansi romantiko ku bo papi.

Tambe e lastu anjanan aki ta atrako aki atrako aya. Mi stima mi isla masha tantu mes pero ami ta hanjando hopi miedu di bai bek. Mi so òf akompañá, maak niet uit. Komo hende inosente, si bo ta na e lugá inkorekto na e momentu inkorekto, bo ta pompa sigur na Kòrsou. Mi no por gaña si, lastu aña aki e kòntròl di auoridatnan ta megorando i mi ta spera ku lo bin un kambio pa loke ta trata e kriminalidat ku lastu tempu a aumentá.

E último kos ku ta wantami abou di bai Korsou ta e preis di e ticketnan. INKREÍBEL. Den periodo di fakansi ta eksageradamente haltu e preisnan ta. Mi a bai wak pa 22 di dezèmber te ku 5 di yanüari pa ami ku mi  gai, TRES MIL EURO !! Ku tres mil euro nos por bai masha lugá mes den Europa. Studiantenan no ta tur bia nan ta sa nan rooster for di den trempan. Pues, hopi bia ta imposibel pa bo kumpra bo ticket for di kuminsamentu di aña, pa bo bai dezèmber. Aña pasá mi a kuminsa skol bèk 2 di yanüari. Universiteit Leiden no ta hasi wega.

Na e otr’un banda, tin hooooopi motibu dikon lo mi hasi mi best pa mi bai Korsou mas pronto ku ta posibel ku mi frei.

Kuminda krioyo, trùk’i pan, laman, BBQ na Caracasbaai, pan di Libanesa, childhood memories, weekendhuis, Wet & Wild den Mambo, Busta Cola (mi no por haña e kos ei niun kaminda den Den Haag), chill band’i kas, hasiment’i redu, papia riba bisiña, djus di Lovers, awa di kranchi. Hombuuuu ta masha kos mi por menshoná.

Aunke nan tin chens di pasa tirabu pa hende robes, mi stima mi isla i mi no por warda pa introdusí mi frei Hulandes.

Check mi blog akinan & komparti esaki ku bo amigunan.